Praca zbiorowa pod redakcją Henryka Palkija
Marek Nawara
Rozdział V. BUDŻET GMINY – zasady konstrukcji (na przykładzie Gminy Zielonki)
Budżet to podstawowy instrument gospodarki finansowej gminy. Składa się on z jednej strony z planu dochodów, a z drugiej z planu wydatków w danym roku obrachunkowym. Warunkiem podstawowym jest, by wydatki były zrównoważone z dochodami. Przystępując do opracowania budżetu, najpierw musimy więc oszacować przewidywane dochody. Dochody to środki finansowe, które gmina może uzyskać w danym roku. Pochodzą one z wielu źródeł.
W budżecie możemy wyróżnić:
– dochody własne (podatek od nieruchomości, podatek rolny, czynsze dzierżawne, podatek dochodowy itp.);
– dotacje celowe (środki finansowe, które gmina otrzymuje na realizację zadań zleconych i powierzonych, np. wykonywanie zadań wynikających
z ustawy prawo budowlane; finansowanie służby zdrowia; dotacje na inwestycje komunalne);
– subwencja ogólna – kwota przeznaczona przez ministra finansów, mocno uzależniona od dochodów własnych;
– subwencja wyrównawcza – ma na celu wyrównywanie dysproporcji między gminami;
– subwencja oświatowa – przeznaczona na finansowanie oświaty w gminie.
Dochód gminy w znacznym stopniu uzależniony jest od koniunktury gospodarczej. Rozwój gospodarczy implikuje bezpośrednio wzrost dochodów gminy, recesja go ogranicza. Dochód zależy także wyraźnie od uchwalenia przez Radę Gminy stawek podatkowych. Dochód gminy jest podstawą do budowania planu wydatków. Zasadą prawa budżetowego jest równowaga dochodów i wydatków gminy. Planujemy więc tyle wydatków, ile mamy planowanych dochodów. I tak określamy najpierw te wydatki, które są stałe i musimy je finansować. Do takich wydatków należą m.in.:
– utrzymanie szkół i przedszkoli,
– utrzymanie komunikacji zbiorowej,
– koszty oświetlenia ulicznego, – utylizacja odpadów komunalnych,
– finansowanie działalności kulturalnej i sportu,
– finansowanie zadań opieki społecznej,
– utrzymanie urzędu gminy.
Po wyliczeniu wszystkich stałych kosztów realizacji zadań bieżących gminy w jej różnych obszarach i po ich podliczeniu możemy zastanowić się, na co przeznaczyć pozostałą kwotę. Może dofinansujemy jakiś zaniedbany obszar funkcjonowania gminy? Resztę będzie można przeznaczyć na niezbędne remonty i inwestycje. Suma, którą będziemy mogli przeznaczyć na inwestycje, będzie w dużym uproszczeniu różnicą pomiędzy planowanym dochodem, a koniecznymi wydatkami wynikającymi z bieżącej działalności gminy. To zupełnie podobnie jak w naszym budżecie domowym. Kwotę tę powinniśmy jeszcze pomniejszyć o rezerwę budżetową. Przecież zawsze zdarzają się jakieś nieprzewidziane wydatki.
Budowanie planu inwestycyjnego uwarunkowane jest wieloma czynnikami. Niektóre z nich to: – konieczność kontynuacji już rozpoczętych inwestycji, – wykonanie niezbędnych remontów, – zaangażowanie się społeczności lokalnej w realizację inwestycji (np. dofinansowanie przez mieszkańców zorganizowanych w komitetach społecznych), – rozpoczęcie nowych inwestycji, których realizacja może uzyskać wsparcie przez uzyskanie środków z zewnątrz, np. dotacje wojewody, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska, pożyczek i kredytów z innych instytucji finansowych (niestety trzeba je spłacać), – koncentracja środków i skracanie cykli inwestycyjnych. Można by pewnie wymienić jeszcze wiele różnych czynników. Najważniejszym determinantem wyboru jest jednak realizacja programu rozwoju gminy, uwzględniająca powyższe uwarunkowania.
Dla gminy Zielonki najważniejsze elementy strategii rozwoju to:
1. Kontynuowanie rozwoju bazy oświatowej.
2. Rozwój infrastruktury technicznej z ukierunkowaniem na budowę sieci wodno-kanalizacyjnej.
Głównym elementem strategii rozwoju gminy jest także koncentracja środków finansowych przeznaczonych na zadania przy założeniu wykorzystania wszystkich możliwych źródeł, które mogłyby wesprzeć zaangażowanie gminy i lokalnej społeczności. W trakcie wykonywania budżetu w ciągu roku mogą zaistnieć przesłanki wskazujące, że plan dochodów nieco się zwiększy lub może ograniczymy niektóre wydatki. Wtedy można będzie dokonać zmiany budżetu, a takie środki mogą być przeznaczone na dodatkowe zadania wcześniej niezaplanowane. Zbudowanie dobrego programu realizacji zadania, wskazanie wiarygodnych, o dużym prawdopodobieństwie źródeł jego finansowania, przy braku stabilnej polityki państwa przy finansowaniu gmin, nie jest łatwe. Przykłady roku ’94 i ’95 wskazują, że takie zjawiska ciągle występują. Na przykład: – ograniczenie finansowania inwestycji oświatowych przez MEN, – zmiany w systemie podatkowym w 1994 r. znacznie obniży dochód gminy z tytułu karty podatkowej, – ustawa o najmie i dodatkach mieszkaniowych zobowiązuje gminę do wypłacania dodatków bez możliwości uzyskania ich rekompensaty, – realizacja w roku 1995 zadań wynikających z nowelizacji ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych bez przekazania dodatkowych środków na ich realizację. Dobry budżet to jednak ciągle dokonywanie wyborów, szukanie lepszych rozwiązań i kompromisów, podejmowanie trudnych decyzji i rozsądnych rezygnacji.
PONIŻEJ PRZEDSTAWIAMY BUDŻET GMINY ZIELONKI W 1995 ROKU
GMINA GRANICZĄCA Z KRAKOWEM
DOBRZE ROZWINIĘTY SEKTOR PRYWATNY
Ilość mieszkańców – 12 000
| L.p. | DOCHODY | KWOTA | % |
| 1. | Rolnictwo | 672 600 | 10.1 |
| 2. | Gospodarka Komunalna | 60 000 | 0.9 |
| 3. | Gospodarka mieszkaniowa oraz niematerialne usługi komunalne (dzierżawa i sprzedaż mienia) | 558 000 | 8.4 |
| 4. | Oświata i wychowanie – subwencja i dotacje | 1 796 566 | 27.1 |
| 5. | Opieka społeczna – dotacje | 329 000 | 4.9 |
| 6. | Różna działalność, obrona cywilna – dotacje | 65 | 0.0 |
| 7. | Dochody od osób fizycznych, prawnych oraz innych jednostek nie mających osobowości prawnej-podatki, udziały Urzędów Skarbowych | 2 506 000 | 37.7 |
| 8. | Administracja państwowa i samorządowa – dotacje | 48 165 | 0.7 |
| 9. | Różne rozliczenia – subwencja ogólna | 115 664 | 1.7 |
| 10. | Obrona narodowa | 5 000 | 0.2 |
| 11. | Pożyczki | 480 900 | 7.3 |
| 12. | Nadwyżki SUMA 6 640 061 100.0 | 68 100 | 1.0 |
| SUMA | 6 640 061 | 100 |
| L.p. | WYDATKI | KWOTA | % |
| 1. | Rolnictwo | 1 114 500 | 16.8 |
| 2. | Transport | 300 000 | 4.5 |
| 3. | Gospodarka Komunalna | 640 500 | 9.6 |
| 4. | Gospodarka mieszkaniowa oraz niematerialne usługi komunalne | 90 000 | 1.4 |
| 5. | Oświata i wychowanie – subwencja i dotacje | 2 731 566 | 41.2 |
| 6. | Kultura, sztuka – dotacje na działalność | 130 900 | 2.0 |
| 7. | Opieka społeczna – dotacje | 492 400 | 7.4 |
| 8. | Kultura fizyczna i sport | 40 000 | 0.6 |
| 9. | Administracja państwowa i samorządowa | 957 200 | 14.4 |
| 10. | Bezpieczeństwo publiczne – Policja | 2 000 | 0.1 |
| 11. | Różne rozliczenia – rezerwa | 35 995 | 0.5 |
| 12. | Obrona narodowa | 5 000 | 0.1 |
| 13. | Spłata zobowiązań – kredytów | 100 000 | 1.4 |
| SUMA | 6 640 061 | 100 |